ในยุคที่พืชกระท่อมถูกปลดล็อกจากบัญชียาเสพติดในหลายพื้นที่ของประเทศไทย คำถามที่น่าสนใจไม่ได้มีแค่เรื่องของการใช้ แต่ยังรวมไปถึง “การตรวจสอบ” ว่าในตัวบุคคลหนึ่ง ๆ มีการใช้สารจากกระท่อมหรือไม่ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง สารที่ชื่อว่า mitragynine ซึ่งเป็นสารออกฤทธิ์สำคัญในกระท่อม แล้วจะมั่นใจได้อย่างไรว่าสิ่งที่ตรวจเจอเป็น “กระท่อม” จริง ๆ ไม่ใช่แค่ชาเขียวหรือสมุนไพรธรรมดา? มาทำความเข้าใจเบื้องหลังวิทยาศาสตร์ของการตรวจสารชนิดนี้กัน
Mitragynine คืออะไร?
Mitragynine (ไมทราไจนีน) คือสารอัลคาลอยด์หลักที่พบในใบกระท่อม มีฤทธิ์ต่อระบบประสาทคล้ายฝิ่นในระดับเบา ๆ โดยมีฤทธิ์กดประสาท บรรเทาปวด และกระตุ้นในขนาดต่ำ แม้กระท่อมจะดูเหมือนสมุนไพรพื้นบ้านทั่วไป แต่องค์ประกอบทางเคมีของมันซับซ้อนมากพอที่จะดึงดูดความสนใจของนักวิทยาศาสตร์ทั่วโลก และ mitragynine นี่แหละ คือ “ลายนิ้วมือทางเคมี” ของพืชชนิดนี้
ตรวจ mitragynine ยังไง?
การตรวจหา mitragynine ในร่างกาย มีวิธีหลัก ๆ อยู่ 3 แบบ
1. Immunoassay Test (ชุดตรวจเร็ว)
- ใช้หลักการแอนติบอดีที่ออกแบบมาให้จับกับ mitragynine โดยเฉพาะ
ข้อดี: เร็ว ใช้ในภาคสนามได้
ข้อเสีย: อาจเกิด false positive หรือผลลวงได้ หากมีสารโครงสร้างคล้ายกัน
2. GC-MS / LC-MS (Gas/ Liquid Chromatography – Mass Spectrometry)
- วิธีการแยกและตรวจสารที่แม่นยำสูง
- ตรวจสอบลายนิ้วมือของโมเลกุลได้เลย
ข้อเสีย: ใช้เวลานาน แพง ต้องมีผู้เชี่ยวชาญ
3. Thin Layer Chromatography (TLC)
- ใช้ในการตรวจขั้นต้นในห้องแล็บ
- เห็น “จุด” ที่แสดงการมีอยู่ของ mitragynine เมื่อเปรียบเทียบกับตัวอย่างมาตรฐาน
แล้วชาเขียวคืออะไร？
คำถามนี้อาจฟังดูแปลก แต่สำคัญเนื่องจากทั้งชาเขียว สมุนไพรอื่น ๆ และแม้แต่น้ำต้มสมุนไพรพื้นบ้านหลายชนิด เมื่อนำมาผ่านชุดตรวจรวดเร็ว บางครั้งสามารถให้ผล “คล้าย” กับการตรวจเจอสาร mitragynine ได้ (false positive) หากชุดตรวจไม่มีความจำเพาะพอนั่นจึงเป็นเหตุผลที่การยืนยันผลด้วยเครื่องมือระดับห้องแล็บจึงจำเป็นในกระบวนการยุติธรรม หรือในระบบที่ต้องการความแม่นยำสูง เช่น หน่วยงานรัฐ หรือการตรวจในที่ทำงาน
ทำไมการตรวจ mitragynine จึงสำคัญ?
แม้กระท่อมจะไม่จัดเป็นยาเสพติดแล้วในหลายพื้นที่ แต่บางสถานการณ์ยังต้องมีการควบคุม เช่น:
- ข้าราชการ หรือพนักงานรัฐบางหน่วย
- ผู้ขับขี่ยานพาหนะ
- การควบคุมคุณภาพในผลิตภัณฑ์สมุนไพร
- การสอบสวนหรือพิสูจน์หลักฐานในคดีต่าง ๆ
ชุดตรวจสารเสพติด “กระท่อม” คืออะไร?
ชุดตรวจสารเสพติดกระท่อม คือ อุปกรณ์หรือวิธีการที่ใช้เพื่อตรวจหาสาร mitragynine ซึ่งเป็นสารออกฤทธิ์หลักในพืชกระท่อม (Mitragyna speciosa) จากตัวอย่างเช่น น้ำปัสสาวะ เลือด น้ำลาย หรือผลิตภัณฑ์สมุนไพร ที่สงสัยว่าอาจมีการใช้กระท่อมหรือผลิตภัณฑ์จากกระท่อม
กระท่อมไม่ใช่ชาเขียว และ mitragynine ก็ไม่ใช่สารที่สามารถตรวจพบได้ด้วยชุดตรวจทั่วไป การตรวจสารนี้ต้องใช้ชุดตรวจเฉพาะทางที่ออกแบบมาโดยคำนึงถึงโครงสร้างเคมีของสาร พร้อมทั้งต้องเข้าใจข้อกำหนดทางกฎหมายที่เกี่ยวข้อง จึงจะสามารถวิเคราะห์และตีความผลได้อย่างถูกต้อง
