กระท่อมหรือแค่ชาเขียว?

ในยุคที่พืชกระท่อมถูกปลดล็อกจากบัญชียาเสพติดในหลายพื้นที่ของประเทศไทย คำถามที่น่าสนใจไม่ได้มีแค่เรื่องของการใช้ แต่ยังรวมไปถึง “การตรวจสอบ” ว่าในตัวบุคคลหนึ่ง ๆ มีการใช้สารจากกระท่อมหรือไม่ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง สารที่ชื่อว่า mitragynine ซึ่งเป็นสารออกฤทธิ์สำคัญในกระท่อม แล้วจะมั่นใจได้อย่างไรว่าสิ่งที่ตรวจเจอเป็น “กระท่อม” จริง ๆ ไม่ใช่แค่ชาเขียวหรือสมุนไพรธรรมดา? มาทำความเข้าใจเบื้องหลังวิทยาศาสตร์ของการตรวจสารชนิดนี้กัน

Mitragynine คืออะไร?

Mitragynine (ไมทราไจนีน) คือสารอัลคาลอยด์หลักที่พบในใบกระท่อม มีฤทธิ์ต่อระบบประสาทคล้ายฝิ่นในระดับเบา ๆ โดยมีฤทธิ์กดประสาท บรรเทาปวด และกระตุ้นในขนาดต่ำ แม้กระท่อมจะดูเหมือนสมุนไพรพื้นบ้านทั่วไป แต่องค์ประกอบทางเคมีของมันซับซ้อนมากพอที่จะดึงดูดความสนใจของนักวิทยาศาสตร์ทั่วโลก และ mitragynine นี่แหละ คือ “ลายนิ้วมือทางเคมี” ของพืชชนิดนี้

ตรวจ mitragynine ยังไง?

การตรวจหา mitragynine ในร่างกาย มีวิธีหลัก ๆ อยู่ 3 แบบ

1. Immunoassay Test (ชุดตรวจเร็ว)

• ใช้หลักการแอนติบอดีที่ออกแบบมาให้จับกับ mitragynine โดยเฉพาะ

ข้อดี: เร็ว ใช้ในภาคสนามได้

ข้อเสีย: อาจเกิด false positive หรือผลลวงได้ หากมีสารโครงสร้างคล้ายกัน

2. GC-MS / LC-MS (Gas/ Liquid Chromatography – Mass Spectrometry)

• วิธีการแยกและตรวจสารที่แม่นยำสูง
• ตรวจสอบลายนิ้วมือของโมเลกุลได้เลย

ข้อเสีย: ใช้เวลานาน แพง ต้องมีผู้เชี่ยวชาญ

3. Thin Layer Chromatography (TLC)

• ใช้ในการตรวจขั้นต้นในห้องแล็บ
• เห็น “จุด” ที่แสดงการมีอยู่ของ mitragynine เมื่อเปรียบเทียบกับตัวอย่างมาตรฐาน

แล้วชาเขียวคืออะไร？

คำถามนี้อาจฟังดูแปลก แต่สำคัญเนื่องจากทั้งชาเขียว สมุนไพรอื่น ๆ และแม้แต่น้ำต้มสมุนไพรพื้นบ้านหลายชนิด เมื่อนำมาผ่านชุดตรวจรวดเร็ว บางครั้งสามารถให้ผล “คล้าย” กับการตรวจเจอสาร mitragynine ได้ (false positive) หากชุดตรวจไม่มีความจำเพาะพอนั่นจึงเป็นเหตุผลที่การยืนยันผลด้วยเครื่องมือระดับห้องแล็บจึงจำเป็นในกระบวนการยุติธรรม หรือในระบบที่ต้องการความแม่นยำสูง เช่น หน่วยงานรัฐ หรือการตรวจในที่ทำงาน

ทำไมการตรวจ mitragynine จึงสำคัญ?

แม้กระท่อมจะไม่จัดเป็นยาเสพติดแล้วในหลายพื้นที่ แต่บางสถานการณ์ยังต้องมีการควบคุม เช่น:

• ข้าราชการ หรือพนักงานรัฐบางหน่วย
• ผู้ขับขี่ยานพาหนะ
• การควบคุมคุณภาพในผลิตภัณฑ์สมุนไพร
• การสอบสวนหรือพิสูจน์หลักฐานในคดีต่าง ๆ

ชุดตรวจสารเสพติด “กระท่อม” คืออะไร?

ชุดตรวจสารเสพติดกระท่อม คือ อุปกรณ์หรือวิธีการที่ใช้เพื่อตรวจหาสาร mitragynine ซึ่งเป็นสารออกฤทธิ์หลักในพืชกระท่อม (Mitragyna speciosa) จากตัวอย่างเช่น น้ำปัสสาวะ เลือด น้ำลาย หรือผลิตภัณฑ์สมุนไพร ที่สงสัยว่าอาจมีการใช้กระท่อมหรือผลิตภัณฑ์จากกระท่อม

กระท่อมไม่ใช่ชาเขียว และ mitragynine ก็ไม่ใช่สารที่สามารถตรวจพบได้ด้วยชุดตรวจทั่วไป การตรวจสารนี้ต้องใช้ชุดตรวจเฉพาะทางที่ออกแบบมาโดยคำนึงถึงโครงสร้างเคมีของสาร พร้อมทั้งต้องเข้าใจข้อกำหนดทางกฎหมายที่เกี่ยวข้อง จึงจะสามารถวิเคราะห์และตีความผลได้อย่างถูกต้อง